‘Als iets cultuur is, dan is het: een collectief geheugen van alle verhalen die definiëren wie wij zijn en wat het betekent dat wij mensen zijn.’ Aldus de hoofdpersoon in Ilja Leonard Pfeijffers laatste roman ‘Grand-Hotel Europa’ tegen de piccolo van het hotel, Abdul. Een jongen die ooit Syrië ontvluchtte. En hij vervolgt: ‘Op de dag dat wij ophouden elkaar verhalen te vertellen, verkruimelt empathie met medemensen, stort het samenwerkingsverband in dat wij samenleving noemen…’ Het narratief is daarom ook de zuurstof van de democratie. Democratie zonder verbeelding verwordt tot een zielloze werkelijkheid waarin iedereen alleen maar bezig is met zijn eigen behoeften, driften en impulsen. Zonder narratief wordt de democratie tot een optelsom van individuele neigingen zonder oorsprong en zonder perspectief. Ja, ik weet het: het narratief van ‘eigen volk eerst’ is ook een narratief. Maar als dit niet heel helder wordt weersproken door een ander verhaal zal zij alle ruimte opeisen. Hetzelfde geldt voor het narratief van het religieus fundamentalisme. Verhalen misbruikt om haat te zaaien en te vernederen. Waarheden voor eigen karretjes gespannen om anderen uit te sluiten. Ook dat zal elke keer weer vanuit diezelfde verhalen kritisch moeten worden weersproken.

Uittocht uit het consumentisme
We zijn er zo langzamerhand ook achter dat het ongebreidelde consumentisme waar onze wereld van in de greep is en waaraan alle menselijke waarden lijken te worden opgeofferd een heilloze weg blijkt. Het lijkt misschien wel wat op het Egypte uit het boek Exodus: een systeem van denken en leven dat de mens enkel nog maar kan zien als consument in plaats van als burger in een samenleving. Het is een systeem van leven waarin de waan heerst dat als we nu maar al onze behoeften kunnen bevredigen, dat we dan gelukkig zouden zijn. Onze recente geschiedenis leert dat dit idee leidt tot ontmenselijking en een angstwekkende leegte waarin elk basisvertrouwen is weggespoeld. Om dit systeem van leven en denken te doorbreken hebben we goed tegengif nodig. Tegengif dat ons doet uitstijgen boven onszelf en ons ontvankelijk maakt voor nieuwe, andere perspectieven. Zoals die stem die Mozes hoort midden in de woestijn. De stem die ons wakker schudt uit onze zelfvoldaanheid en ons op onze benen zet om steeds weer opnieuw dat slavernijsysteem te onderkennen om vervolgens daaruit weg te kunnen trekken. En daarom hebben we goede verhalen nodig. Verhalen die ons attent maken op wat een mens nodig heeft om optimaal mens te kunnen worden. Natuurlijk moeten wij investeren in techniek en technici. Maar laten we wat de Duitsers zo mooi ‘Bildung’ noemen niet vergeten. De waarde van filosofie, theologie, esthetiek is misschien niet meteen te meten met onze nuttigheidslinealen. Maar willen we onze democratie levend houden dan hebben we kritische burgers nodig met veerkracht die verder kunnen denken en kijken dan eigen belang en vertrouwde perspectieven. Burgers die hebben nagedacht over wat een samenleving tot samenleving maakt. Burgers die hebben kennisgemaakt met het verhaal van onze geschiedenis. En ervan doordrongen zijn dat nog maar kortgeleden nationalistische grootheidswaanzin leidde tot de schande van Shoa. En dat we dus waakzaam moeten zijn.

Reflectie
Voor het goed functioneren van een democratie hebben we momenten van reflectie nodig. Momenten die ons even uit onze vertrouwde wereldjes optillen om ons attent te maken op iets waar we in de dagelijkse hectiek niet op zouden komen. De waarde van literatuur, beeldende kunst, muziek en theater kunnen niet worden overschat. Maar ook de rol van die plaatsen waar het aloude verhaal over de kracht van een liefde die misschien wel sterker is dan wat ook wekelijks wordt gelezen, gevierd en ingedronken wordt misschien wel weer met de dag meer beslissend. Huizen van ontmoeting en inspiratie waar mensen uit de verschillende lagen van onze samenleving samenkomen om tegengif te vinden tegen cynisme, onrecht en lamlendigheid. Oefenplaatsen van hoop waar we opnieuw ontdekken dat we pas werkelijk mens worden in de ontmoeting met die andere mens die we helemaal niet zelf hebben uitgekozen. Samenscholingen waar een nieuwe mentaliteit geboren wordt en het inzicht wakker wordt gehouden dat niets onmogelijk is.

Dit is de verkorte versie van het verhaal dat Ad van Nieuwpoort hield tijdens het Prinsjesdagontbijt in Den Haag. Volledige verhaal te vinden:

www.hetgoedeleven.nl/artikelen/223-zinnige-verhalen-als-tegengif-tegen-de-platvloersheid